Trong những năm qua, lý thuyết hiện đại hóa, lý thuyết về sự phụ thuộc, lý thuyết hệ thống thế giới và lý thuyết toàn cầu hóa làm cơ sở để giải thích các mô hình kinh tế - xã hội ở các nước đang phát triển. Mục tiêu chính của bài viết này là làm rõ các khía cạnh của bốn lý thuyết trên trong bối cảnh lịch sử, kinh tế - xã hội, những tích cực và hạn chế và đưa ra những khuyến nghị áp dụng.