Trước những biến chuyển của lịch sử, điệp viên Phạm Xuân Ẩn (1927 - 2006) với bản lĩnh con người chính trị và cách ứng xử cao đẹp đã để lại nhiều bài học có giá trị tham khảo cao cho ngành tình báo Việt Nam. Phạm Xuân Ẩn - "Tên người như cuộc đời" - vốn tồn tại song hành giữa hai chiến tuyến làm việc cho Tạp chí Time - một cơ quan báo chí của Mỹ trong khi bí mật cung cấp tin tức tình báo cho cách mạng Việt Nam. Trong thời chiến, Phạm Xuân Ẩn đã xử lý khéo léo và tinh tế những mâu thuẫn khi đứng ở ranh giới mong manh giữa hai nền văn hóa Đông -Tây và cũng là hai đất nước, đã cưu mang và là bệ phóng nâng đỡ sự nghiệp cho ông. Sau chiến tranh, cuộc đời Phạm Xuân Ẩn được hé lộ nhiều hơn khi các đồng nghiệp của ông, ở cả hai chiến tuyến, đều trân trọng nhân cách và tài năng của một điệp viên tài ba. Trên thực tế, nhận định về Phạm Xuân Ẩn vẫn khá phong phú, phần lớn tập trung vào những quyết định của Phạm Xuân Ẩn trong các thời khắc lịch sử cũng như những mối quan hệ phức tạp mà ông phải điều hòa. Những đánh giá đa chiều kích về Phạm Xuân Ẩn, mối quan hệ giữa con người và sự nghiệp của Phạm Xuân Ẩn là những vấn đề nổi bật. Trong bài viết này, tác giả tìm hiểu những góc nhìn của các nhà nghiên cứu phương Tây về Phạm Xuân Ẩn, thông qua những điểm tương đồng cơ bản để khái quát lên một số nét nổi bật trong con người ông. Song song với đó, những góc nhìn dù có ít nhiều khác biệt cũng mang lại cái nhìn đa chiều, giúp hiểu biết rõ hơn về một trong những điệp viên Việt Nam xuất sắc và còn gây nhiều tranh cãi.