Trong tiến trình lịch sử Việt Nam thời kì trung đại, vùng đất Nghệ An - Hà Tĩnh thường được coi là "then khóa" của nước nhà, nhưng cũng là nơi "đất xấu dân nghèo", lắm thiên tai, địch họa. So với khu vực phía Bắc, quá trình phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội ở xứ Nghệ thường đi sau một bước và ít nhiều có sự khác biệt. Đến nửa cuối thế kỉ XVIII, trong bối cảnh mới đầy rẫy những biến cố và đổi thay, đất và người Nghệ An - Hà Tĩnh từng bước xác lập một vị trí mới với nhiều dấu ấn lớn trên bình diện quốc gia, đặc biệt là trên chính trường và lĩnh vực khoa bảng, văn học. Sự trỗi dậy của xứ Nghệ trong giai đoạn này cho thấy những thay đổi lớn về sự phát triển cũng như tương quan lực lượng vùng miền ở Việt Nam vào cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX.