Dưới thời Lê - Trịnh, đặc biệt là giai đoạn vua Lê Hy Tông và chúa Trịnh Tạc nắm quyền, Hồ Sĩ Dương được nhắc đến là một trong những nhân vật lịch sử tiêu biểu. Với vị trí là Tham tụng (nắm quyền Tể tướng đương triều), Hồ Sĩ Dương đã để lại những dấu ấn nổi bật trên các lĩnh vực quân sự, chính trị - bang giao, văn hóa - xã hội và đặc biệt trên phương diện "cải cách quan chế". Ông được đánh giá là một danh nhân toàn tài trong lịch sử chính trường ở Đại Việt thế kỉ XVII. Thông qua các nguồn tư liệu khác nhau từ chính sử, các văn bản điển chế và pháp luật, tư liệu văn bia (bản dịch), tư liệu dân gian thu thập được, bài viết này góp phần soi rọi và tô đậm thêm những dấu ấn, đóng góp to lớn của Hồ Sĩ Dương đối với quê hương Nghệ An nói riêng và lịch sử Đại Việt nói chung.