Sự xuất hiện một cách đặc biệt của nhân vật Nguyễn Công Trứ trong vũ đài lịch sử Việt Nam đầu thế kỉ XIX là kết quả của một sự hội tụ và tương tác đa chiều giữa các yếu tố quê hương, gia đình, dòng họ, bối cảnh thời đại. Bài viết trình bày các yếu tố nổi bật trên địa bàn Nghệ An - Hà Tĩnh vào cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX, có ảnh hưởng đến sự nghiệp, tính cách của Nguyễn Công Trứ sau này sự phát triển của giáo dục Nho học và thành tựu khoa bảng, sự nổi lên của các dòng họ văn học, sự xuất hiện của văn phái Hồng Sơn, sự tham gia đông đảo của nhân sĩ, trí thức, danh tướng người xứ Nghệ vào thời cuộc nước nhà, môi trường diễn xướng ví-giặm, cuối cùng là yếu tố tính cách điển hình của người xứ Nghệ trong Nguyễn Công Trứ