Lý thuyết quá độ dân số (thứ nhất) đã khái quát hóa và dự báo khá chính xác quá trình chuyển đổi của các dân số trên thế giới trong thế kỷ 20 từ mức chết và mức sinh đều cao sang mức chết thấp và mức sinh gần mức thay thế dưới tác động của công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Tuy nhiên, lý thuyết quá độ dân số không giúp giải thích được xu hướng giảm sinh xuống dưới mức thay thế ở nhiều quốc gia từ khoảng năm 1980 đến nay. Bài viết giới thiệu và phân tích "Lý thuyết quá độ dân số thứ hai" được các nhà nhân khẩu học phát triển trong vài mấy thập kỷ gần đây, trong đó mức sinh dưới mức thay thế được cho là hệ quả của những biến đổi văn hóa sang các giá trị và chuẩn mực hậu hiện đại, theo hướng tự do cá nhân và tự chủ hơn trong lựa chọn mô hình hôn nhân và gia đình... Điều này có thể gợi mở hướng tiếp cận mới trong nghiên cứu dân số và dự báo mức sinh ở Việt Nam.