Trong lịch sử Việt Nam thời Trần là một giai đoạn lịch sử đặc biệt với những võ công văn trị tạo nên hào khí mà khó có thời kỳ nào dưới thời quân chủ có thể sánh được. Đã có những tác phẩm nghiên cứu công phu về nghệ thuật quân sự trong các cuộc kháng chiến quân xâm lược Mông-Nguyên và không ít công trình tìm hiểu về các thành tựu văn hóa, văn minh thời Trần. Tuy nhiên, những lý giải từ góc độ kinh tế - xã hội về thời đại này dường như chưa thật tương xứng. Chế độ ruộng đất và kinh tế nông nghiệp, một trong những nền tảng căn bản của mọi thiết chế thời trung đại, trong đó có thời Trần, vẫn còn nhiều vấn đề cần được làm sáng tỏ thêm. Từ một số tiếp cận mới, bài viết này cố gắng đưa ra một số nhận thức khoa học mới, hy vọng góp phần bổ sung những thiếu hụt đó.