Công cuộc khai thác, bảo vệ an ninh - quốc phòng biển đảo dưới triều Nguyễn có sự đóng góp tích cực của bộ phận cư dân khai thác nguồn lợi biển đảo. Để quản lý bộ phận cư dân này và để ngăn ngừa những nguy cơ xâm phạm độc lập chủ quyền quốc gia và an ninh biển đảo, triều Nguyễn đã tiến hành nhiều biện pháp, chính sách nhằm quản lý chặt các hoạt động khai thác nguồn lợi biển đảo của nhân dân, đồng thời cũng huy động lực lượng này vào nhiệm vụ bảo vệ biển đảo trong đó có biện pháp như tổ chức, hỗ trợ cư dân khai thác nguồn lợi biển đảo
huy động nhân dân vào hoạt động tuần tra, bảo vệ an ninh - quốc phòng biển đảo và thực thi chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.